Η μεταφορά σκόνης από την Αφρική προς την κεντρική Μεσόγειο και τη χώρα μας χαρακτηρίζεται από επεισόδια τα οποία διαρκούν από δύο έως τέσσερις ημέρες. Η κεντρική Αλγερία είναι η πιο συχνή περιοχή καταγωγής της σκόνης που μας επηρεάζει, καθώς επίσης και τα βουνά του βορείου Τσαντ. Η μεγαλύτερη παραγωγή σκόνης στον κόσμο βρίσκεται στην κοιλότητα Bodιlι στο Τσαντ και τη Σαχάρα.

Την περίοδο της άνοιξης, τα βαρομετρικά χαμηλά -κυκλώνες που κινούνται από το Μαρόκο προς τη Λιβύη και την Αίγυπτο κατά μήκος της βόρειας ακτογραμ-μής της Αφρικής, μεταφέρουν σκόνη στην ανατολική Μεσόγειο. Μια τυπική αμμοθύελλα που έχει εύρος 200 χιλιομέτρων μεταφέρει 20 με 30 εκατομμύρια τόνους σκόνης και σπάνια έως και 100.

Στην ατμόσφαιρα παγκοσμίως απελευθερώνονται 1,270 εκατομμύρια τόνοι σκόνης τον χρόνο, δέκα φορές περισσότερης από όταν άρχισαν οι μετρήσεις το 1947. Συνολικά από όλη τη Σαχάρα, οι όγκοι σκόνης έχουν αυξηθεί 4 με 6 φορές από το '60 και μετά. Η αύξηση της σκόνης οφείλεται στην αύξηση της θερμοκρασίας, της ξηρασίας, της ερημοποίησης και της ανεξέλεγκτης κίνησης αυτοκίνητων εκτός δρόμου στις ερήμους. Οι συνέπειες αυτής της ραγδαίας αύξησης είναι βέβαιο ότι προκαλεί σημαντικές μεταβολές στο κλίμα και επιδρά άμεσα στην ανθρώπινη υγεία. Η επίδραση αυτής της μεταφοράς και εναπόθεσης σκόνης και άμμου φτάνει σε πολύ μακρινές αποστάσεις, χιλιάδες μίλια μακριά από την έρημο.

Η σκόνη μπορεί να επηρεάζει ιδιαίτερα τις πιο ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού με χρόνια αναπνευστικά προβλήματα, όμως η λασποβροχή είναι γνωστό, ότι ενοχλεί πολύ περισσότερους, ειδικά οδηγούς λόγω των σκονισμένων αυτοκι- νήτων τους. Στην περιοχή μας όμως σκόνη και λασποβροχές υπήρχαν από την εποχή των ιππήλατων αρμάτων, χιλιάδες χρόνια πριν.

Η πρώτη γραπτή καταγραφή της λασποβροχής είναι του Ομήρου, στους στίχους (Ραψωδία Π) 458-460 της Ιλιάδας που περιγράφει τις “ματωμένες σταγόνες” (“αι- ματοέσσας ψιάδας”), που έστειλε ο Ζευς για να εκδικηθεί τον σκοτωμό του γιου του Σαρπηδόνα από τον Πάτροκλο στον Τρωικό πόλεμο. Η σκόνη κάνει το ταξίδι της στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας –σε ύψος 1.500 μέτρα έως λίγο πάνω από 8.000 μέτρα. Στη συνέχεια, η σκόνη είτε θα τραβήξει υδρατμούς και θα συγχωνευθεί μαζί τους σαν λασποβροχή, είτε θα καταλήξει αιωρούμενη στο έδαφος.

Η εναπόθεση όμως της σκόνης επιδρά στο περιβάλλον, μεταβάλλοντας τα επίπεδα του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Η σκόνη που πέφτει στους ωκεανούς πολλαπλασιάζει το πλαγκτόν το οποίο απορροφά διοξείδιο του άνθρακα και κατεβάζει τη θερμοκρασία στην επιφάνεια της θάλασσας, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται λιγότερα σύννεφα και να μειώνεται η βροχόπτωση. Πρόκειται για έναν φαύλο κύκλο που επιδεινώνει το πρόβλημα της σκόνης. Η απλή αιώρηση της σκόνης στην ατμόσφαιρα από τη μια αντανακλά τη θερμότητα προς το διάστημα, αλλά από την άλλη καλύπτει και τη γη, εμποδίζοντάς την να εκπέμψει τη δική της θερμότητα.

Σύμφωνα τώρα με τον καθηγητή Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Άντριου Γκούντι “Η σκόνη στην ατμόσφαιρα και η ραγδαία αύξησή της ειδικά τα τελευταία χρόνια οφείλεται στην χρήση αυτοκινήτων στην έρημο και ξεκίνησε από το τέλος του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου αλλά συνεχίζεται και αυξάνεται μέχρι σήμερα. Έχουμε επίσης και τουρίστες που έρχονται να κά- νουν γύρους στην έρημο με τα διάφορα SUV τους”.

“Σοβαρολογώ”, ξεκαθαρίζει ο κ. Γκούντι. “Αν ρίξετε μια ματιά στις ερήμους από δορυφόρους, τότε θα δείτε ότι όλη τους η επιφάνεια είναι χαραγμένη με ίχνη τροχών. Αν περνούσε από το χέρι μου, θα απαγόρευα την κυκλοφορία αυτών των οχημάτων εκτός δρόμου”.

“Ο κόσμος γίνεται όλο και πιο σκονισμένος. Μαζί με την αστικοποίηση που προκαλεί ο αυξανόμενος γήινος πληθυσμός, την καταστροφή των δασών, η διατάραξη του περιβάλλοντος που προκαλείται από την χρήση των οχημάτων 4Χ4 στις ερήμους είναι ένα βασικό στοιχείο. Η επιφάνεια της ερήμου υπήρχε σταθερή επί χιλιάδες χρόνια, διότι συνήθως έχει μια λεπτή κρούστα από λειχήνες ή φύκια ή μικρά χαλικάκια που προστατεύει τη λεπτή άμμο που βρίσκεται από κάτω. Μόλις όμως σπάσει από τις ροδιές αυτή η λεπτή κρούστα, αμέσως η λεπτή άμμος ξεπηδά στον αέρα και δημιουργεί αμμοθύελλες. Το φαινόμενο είναι ιδιαίτερα ορατό κοντά στις πόλεις, όπως στη Νουακσότ, την πρωτεύουσα της Μαυριτανίας, που υπάρχουν γύρω της ίχνη τροχών που οδηγούν προς όλες τις κατευθύνσεις στην έρημο”.

“Η σκόνη”, συνεχίζει ο καθηγητής Γκούντι, “είναι ένας από τους λιγότερο κατανοητούς παράγοντες, που επιδρούν στην ατμόσφαιρα της γης, αλλά έχει μεγαλύτερη σημασία από ό,τι φανταζόμαστε μέχρι σήμερα για την κλιματική κρίση”. Από την άλλη η Γερμανίδα καθηγήτρια Τέγκεν της γερμανικής ερευνητικής ομάδας που μελετά τη διασπορά της σκόνης σε πλανητικό επίπεδο, υπολογίζει ότι μόνο το 10% της μετακίνησης σκόνης μπορεί να αποδοθεί ευθέως στις ανθρώ-πινες δραστηριότητες, με το μεγαλύτερο ποσοστό να εξαρτάται από την υγρασία του αέρα, τη δύναμη του ανέμου και άλλες μετεωρολογικές παραμέτρους. Πάντως με τα στοιχεία που μέχρι στιγμής διαθέτουμε, δεν είναι δυνατόν να επιβεβαιωθεί πλήρως ούτε να αμφισβητηθεί απολύτως η υπόθεση εργασίας του κ. Γκούντι. Εσείς τι λέτε?